Menşe kuralları Kyoto
Sözleşmesi'nde “ulusal mevzuat veya uluslararası anlaşmalarla belirlenmiş
ilkelerden hareketle geliştirilmiş ve bir ülke tarafından eşyanın menşeini
tespit etmek amacıyla kullanılan spesifik hükümler” olarak tanımlanmıştır.
Menşe; gümrük vergilerinin
hesaplanabilmesi, kota ve anti-damping önlemleri gibi araçların uygulanmasının
takibi, dış ticaret istatistiklerinin derlenmesi amaçlarıyla kullanılmaktadır.
Bir eşyanın menşeinin
belirlenmesinde kullanılan iki temel ölçüt bulunmaktadır:
1) Tamamen bir ülkede elde
edilmiş veya üretilmiş eşya:
Tamamen bir ülkede elde edilen veya
üretilen eşya, doğal olarak o ülke menşeli kabul edilir. Örneğin; ülkede
yetiştirilen canlı hayvanlar, bitkisel ürünler, ülkede çıkarılan değerli maden
ve mineraller vs. bulunduğu ülke menşelidir.
2) Esaslı dönüşüm ölçütü:
Eşyanın üretiminde iki ya da daha
fazla ülkenin payı bulunduğunda ise dönüşüm kriterleri uygulanır. Bunlar şu
şekildedir:
- Malın gümrük tarifesi değişmeli,
- Katma değer kuralı,
- İki aşamalı esaslı dönüşümden
geçmeli,
- Kullanılan tüm ithal girdilerin
nihai ürünün gümrük tarifesinden başka tarifelerde yer almalıdır.
Bir ürünün menşe statüsü
belirlenirken ilk önce o ürünün “tamamen bir ülkede elde edilen” bir ürün
olup olmadığına bakılır. Eğer ürün “tamamen bir ülkede elde edilen” ürün
tanımını karşılıyor ise o ülke menşeli olarak kabul edilir.
Eğer ürün “tamamen bir ülkede elde
edilen ürün değil ise, yani üretiminde başka ülkelere ait girdilerin de
kullanıldığı ve o ülkeden ihraç edilecek olan ürünlerde ise, bir ülkede yapılan
üretim faaliyeti sonucunda malın o ülke menşei kazanıp kazanmadığının
belirlenmesi gerekir. Bu durumda yapılan işlem ve işçilik değerlendirilerek
menşe statüsü belirlenir.
Menşe
şahadetnamesi,
bir malın hangi ülkede üretildiğini veya imal edildiğini gösteren resmi bir
belgedir. Uluslararası ticarette, özellikle gümrük işlemlerinde, malın menşeini
kanıtlamak için kullanılır. Menşe belgesi, ihracatçı tarafından
doldurulur ve ticaret odası gibi yetkili bir kuruluş tarafından onaylanır.
Menşe şahadetnamesi, malların menşe ülkesine göre vergi oranları veya ticaret
anlaşmalarından faydalanabilmesi açısından önemlidir.
Bir eşyanın hangi ülke menşeli olduğu nasıl belirlenir?
Bir malın hangi ülke menşeli olduğu
belirlenirken o malın alındığı ve satıldığı iki ülke arasındaki ticarette
geçerli olan menşe kurallarına bakılır. İki tür menşe kuralı vardır:
1) Tercihli menşe kuralları:
Ürünün ithalatçısı ve ihracatçısı
olan iki ülke arasında bir tercihli ticaret anlaşması varsa eşyanın menşei o
anlaşmada yer alan menşe kuralları esas alınarak belirlenir. Buna “eşyanın
tercihli menşei” denir. Tercihli menşe kurallarını karşılayan bir eşya için
tercihli ticaret anlaşması ile sağlanan vergi muafiyeti veya indirimlerinden
yararlanılabilir.
2) Tercihli olmayan menşe kuralları:
Ürünün ithalatçısı ve ihracatçısı
olan iki ülke arasında bir tercihli ticaret anlaşması yoksa, eşyanın menşei,
ülkelerin ulusal mevzuatında yer alan menşe kuralları esas alınarak belirlenir.
Buna “eşyanın tercihli olmayan menşei” denir.
Gümrük mevzuatına göre üretimi
birden fazla ülkede gerçekleştirilen eşyada menşe tespiti yapılırken öncelikle
eşya tekstil ürünü veya tekstil ürünü dışında kalan ürünler olarak ayrılır.
Daha sonra gümrük mevzuatında belirlenen menşe kurallarına bakılır.
Tercihli olmayan menşe
kuralları, ülkelerin dış ticaret politikasının omurgasını oluşturan ticaret
politikası önlemlerinin gereğince ve etkin bir şekilde uygulanabilmesini
sağlarlar. Tercihsiz menşe kuralları ayrıca ülkelerin dış ticaretlerinde farklı
gümrük tarifesi ya da tarife dışı önlemler uygulaması sebebiyle ticaretin
normal akışının yön değiştirmesini önlemek açısından da önem taşırlar.
Menşe Kümülasyonu Nedir?
Menşe kümülasyonu; uluslararası
ticarette ikili veya çok taraflı anlaşmalarla birbirlerine bağlanmış ülkelerin
birbirleri kaynaklı girdileri sınırsız ölçüde kullanmalarına imkân sağlayan bir
sistemdir. Menşe kümülasyonunun amacı birbirlerine tercihli rejimler tanıyan
ülkeler arasındaki ticaretin arttırılmasını sağlamaktır. İkili kümülasyon,
çapraz kümülasyon ve tam kümülasyon olmak üzere üç çeşidi vardır.
1) İkili kümülasyonu:
İki ülke arasında geçerlidir ve
sadece bu iki ülke menşeli mallara uygulanır. Bu sistemde aralarında serbest
ticaret anlaşması bulunan iki ülkenin birbirleri menşeli girdileri kullanmasına
izin verilir. Üçüncü ülke menşeli girdiler kullanılması halinde, bu girdiler
esaslı dönüşüme uğramak zorundadır. Örneğin; Türkiye ile Bosna-Hersek arasında
ikili kümülasyon uygulanabilmektedir.
2) Çapraz kümülasyon:
Çapraz kümülasyon; ikiden fazla
ülkenin tek bir anlaşmaya taraf olduğu ya da birçok ülkenin benzer anlaşmalarla
birbirlerine bağlı oldukları durumlarda, bu ülkelerden herhangi biri menşeli
girdinin nihai ürünün imalatında kullanımına izin verilmesi anlamına gelir. Pan-Avrupa
Akdeniz Menşe Kümülasyonu (PAAMK) Sistemi buna örnektir.
3) Tam kümülasyon:
Tam kümülasyon da bir eşyanın menşe
statüsü kazanabilmesi için birden fazla taraf ülkede gerçekleştirilen işçilik
veya işlemlerin bir arada değerlendirilmesine olanak veren kümülasyondur.
Örneğin; Türkiye, Tunus, Fas ve Cezayir arasında tam kümülasyon
uygulanabilmektedir.
Menşe Kazandırmayan İşlem ve İşçilikler
Menşe
kazandırmayan işlem ve işçilikler, bir ürünün üretimi sırasında yapılan ancak o
ürüne belirli bir ülkenin menşeini kazandırmayan işlemler ve işçiliklerdir. Bu işlemler,
esas olarak ürünün temel niteliklerini değiştirmeyen veya ürünün menşeini
belirlemek için yeterli kabul edilmeyen basit faaliyetlerdir. Aşağıda,
genellikle menşe kazandırmayan işlemler ve işçiliklerin bazı örnekleri
verilmiştir:
- Taşıma,
paketleme ve ambalajlama işlemleri
- Basit
montaj işlemleri
- Ürünün
korunmasıyla ilgili işlemler
- Temizlik
işlemleri
- Ambalaj
veya kap değiştirme
-
Etiketleme veya işaretleme
- Parçalara ayırma
- Numune
alma veya basit analiz işlemleri
TradeAtlas ile Menşe Ülkeye Göre Analiz
TradeAtlas, küresel ticaret verilerini sunan bir platformdur. Dünya
genelinde gerçekleşmiş ticari sevkiyatlara ait istatistikleri sağlar ve ülkeler
arası ithalat-ihracat verilerini firma bazında detaylı şekilde sunar. Bu sayede
şirketler, TradeAtlas üzerinden tedarikçi ve alıcıları analiz edebilir. Küresel
ticaret trendlerini takip edebilir ve ürün talep analizi yapabilir.
TradeAtlas veri tabanında GTİP kodu kullanarak basit aramalar
yapabilirsiniz. Aramanızı genişleterek ithalatçı veya ihracatçı firma adı, ürün
detayı, marka, menşe ülke, varış-kalkış limanı bazında da aramalar
yapabilirsiniz. Eklediğiniz menşe ülke parametresi sayesinde ihracatı yapan
ülkeyi seçebilir, rakip ülkelerdeki ihracatçılarınızın kimlerle çalıştığını
görebilirsiniz.
Dijitalleşen dünyanın gerisinde kalmayıp global ekosistemin bir parçası olmak için buraya tıklayarak ücretsiz arama
yapabilirsiniz. Böylece, ihtiyacınız olan hammaddeleri veya ara mamulleri hangi
firma, hangi ülkede üretiyor ve hangi fiyattan müşterileriyle buluşturuyor
öğrenebilirsiniz.
Ayrıca, transit ticaret hakkında
detaylı bilgi için "TransitTicaret Nedir & Nasıl Yapılır?" içeriğini inceleyebilirsiniz.
